Əsnəmək nədir və niyə yoluxucudur? 2500 illik araşdırma.

Əsnəmək 2000 ildir elm adamlarını maraqlandıran məsələdir. Bu mövzuda araşdırmaları ilə tanınan Merilend Universitetinin psixoloqu Robert Provin 1980-ci illərdə araşdırmaya başladığı ilk vaxtlarda əsnəməyi “haqqında ən az bildiyimiz ən çox istifadə edilən insan davranışı” olaraq xarakterizə edirdi. Aradan keçən 30 il ərzində bəlkə də bir cavaba yaxınlaşmışıq; Amma ekspertlər arasında fikir ayrılığı davam edir.

Əsnəmək nədir?

Əsnəmə ilə bağlı ilk araşdırma 2500 il əvvəl yunan həkimi Hippokrat tərəfindən aparılıb və belə nəticəyə gəlib ki, əsnəmək xüsusilə qızdırmalı xəstəlik zamanı bədəndən pis havanı təmizləməyə kömək edir. Bu baxış 19-cu əsrə qədər üstünlük təşkil etmişdir. Bu əsrdə elm adamları əsnəməyin nəfəs almağa kömək etdiyinə, karbon qazının bədəndən çıxarılmasına və daha çox oksigenin qana daxil olmasına imkan verdiyinə inanırdılar. 

Son araşdırmalar əsnəməyin beyində temperaturu tənzimləyən təsirə malik olduğunu göstərib. Əsnəmə hərəkəti zamanı çənə yaxşı açıldığı üçün üz və boyunda qan dövranı azalır. Alınan dərin nəfəslə, sinus boşluqlarına doldurulan hava, artan ürək döyüntüsü və qan axını səbəbiylə beyin istiliyində azalma müşahidə olunur. Beləliklə, beynin soyumasına kömək edir. Siçanlar üzərində aparılan araşdırmada əsnəmədən əvvəl beynin hərarətinin yüksəldiyi, əsnədikdən sonra isə temperaturun aşağı düşdüyü müəyyən edilib. Bununla belə, əsnəmənin temperatur sabitləşdirici təsiri.. ətraf mühitin çox isti və ya çox soyuq olmadığı orta temperaturlarda (təxminən 20°C) daha çox müşahidə olunur.

Bəs niyə biz adətən yatmazdan əvvəl, oyandıqdan sonra və ya darıxdığımız zaman əsnəyirik? Bədən çəkisinin 2%-ni təşkil edən beyin ümumi enerji istehlakının 20%-nə cavabdehdir. Yuxu və stressin beyin istiliyində dəyişikliklərə səbəb olduğu düşünülür. Məsələn, yuxusuzluğun beynin hərarətini artırdığı məlumdur. Əsnəməyin yuxu və yorğunluqla əlaqələndirilməsinin səbəbi onun beyin istiliyinə təsiri ola bilər.

Əsnəmək niyə azğındır?

Əsnəmək yoluxucudur. Başqasının əsnədiyini izləmək və ya haqqında oxumaq əsnəməyə səbəb ola bilər. Bu insan davranışının yoluxucu olmasının empatiya hissi ilə əlaqəli olduğu düşünülür. Beyin izləmə tədqiqatları göstərdi ki, yoluxucu əsnəmə zamanı beynin, başqalarının emosiyalarını qiymətləndirən bölgəsi aktivləşir. Əsnəməyin yoluxuculuğunun empatiya ilə əhəmiyyətli dərəcədə əlaqəli olmadığını göstərən araşdırmalar da var. Ancaq sosial ünsiyyət bacarıqları pozulmuş autizm və şizofreniya xəstələri arasında yoluxucu əsnəmənin daha az görülməsi bu əsnəmənin empatiya ilə əlaqəli olduğu fikrini dəstəkləyir.

Sadəcə əsnəmək haqqında düşünmək hətta bu videonu izləmək belə sizi əsnəməyə vadar edə bilər. Bütün bunlar güzgü neyronlarının aktivləşməsi və bu rahatlaşdırıcı refleksin başlaması ilə bağlıdır. Lakin bu hadisənin səbəbləri ilə bağlı bütün təfərrüatlar hələlik elm adamlarına tam olaraq məlum deyil…