Okeanın ən dərin nöqtəsi olan Mariananın sirri nədir? Mariana çökəkliyi planetimizdə məlum olan ən dərin nöqtədir. Bu maraqlı və sirli çuxur Sakit okeanda, Yaponiya ilə İndoneziya arasında, Mariana adalarının cənub-qərbində yerləşir. Bölgə öz adını buradakı Mariana adalarından almışdır.
Lakin Mariana çökəkliyinin inanılmaz ölçüsü onu maraqlı edən yeganə şey deyil. Bölgə həm də bir çox sirli elementlərə və yalnız burada yaşayan olduqca qəribə görünüşlü qeyri-adi dəniz canlılarına ev sahibliyi edir. Bölgədə aparılan bəzi elmi araşdırmalara görə, Mariana çökəkliyində həddindən artıq soyuq və yüksək təzyiq altında yaşaya bilən mikroorqanizmlər, balıq və xərçəng növləri var. Üstəlik, buradakı bəzi dəniz canlıları olduqca qəribə və hətta qorxulu görünür. Bu səbəbdən Mariana çökəkliyi illərdir bir çox insan üçün böyük maraq mövzusu olmağa davam edir.
Bəs bu sirli çuxur necə kəşf edildi?
Mariana çökəkliyi 1872-76-cı illərdə Çellencer ekspedisiyası tərəfindən kəşf edilmişdir. Çellencer ekspedisiyası tarixdə mühüm yer tutur, çünki müasir okean elmi ilk dəfə bu ekspedisiya ilə başlayıb. Okeanların xüsusiyyətləri, okean sularının kimyası, axınlar, okeanda yaşayan canlılar və okean geologiyası haqqında məlumat toplayan ilk ekspedisiya hesab olunur.
Alimlər laboratoriya və müxtəlif elmi avadanlıqlardan ibarət Çellencer adlı Britaniya gəmisi ilə 4 il ərzində 70.000 mil yol qət edirlər. Tədqiqatçılar bu səfərlə ilk okean dərinliyi xəritələrini, cari və temperatur xəritələrini yaradır və təxminən 4000 yeni canlı növünü kəşf edirlər. Çellencer ekspedisiyasının ən mühüm və diqqət çəkən kəşflərində biri; Dünyanın ən dərin nöqtəsi hesab edilən Mariana çökəkliyidir.
Mariana çökəkliyi 1951-ci ildə Çellencer 2 adlı gəmi ilə aparılan araşdırmalar nəticəsində təsadüfən kəşf edilib. Tədqiqatçılar dənizə atdıqları zondun 10 863 metr dərinliyə düşdüyünü anlayanda təsadüfən dünyanın ən dərin çuxurunu tapıblar. Bir çox cəhətdən maraqlı olan bu çuxurun uzunluğu 2555 kilometr, eni isə 69 kilometrdir. Mariana çökəkliyinin ən dərin nöqtəsi çuxurun cənub hissəsində yerləşən Çellencer Dərinliyi adlı başqa bir çuxurdur. Bura, 10,994 metr dərinliyi ilə Yerin dəniz dibində məlum olan ən dərin nöqtə adını daşıyır.
Bu nəhəng dərinliyi daha konkret düşünüb müqayisə edə bilməniz üçün bir neçə misal verək; Atmosferin yerə toxunan ən aşağı təbəqəsi olan troposfer təxminən 10.000 metr hündürlükdə bitir. Bu həm də təyyarələrin uçduğu orta hündürlükdür. Bununla belə, planetimizin ən hündür dağı Everestin hündürlüyü 8849 metrdir. Bu o deməkdir ki, Çellencer Dərinliyi həm atmosferin ən aşağı qatından, həm də planetdəki ən yüksək dağ olan Everestdən daha böyükdür!
Çuxur çox dərin olduğu üçün onun haqqında çoxlu bilinməyən təfərrüatlar var və həmişə sirrli bir yer olaraq qalıb.
Mariana Çökəkliyində həyat var?
Bu çuxurda həyat varmı deyə düşünə bilərsiniz. İllərdir elm adamlarını məşğul edən bu sual, 1960-cı ildə Trieste adlı sualtı gəmi ilə Çellencer Dərinliyinə enən Jak Pikkar və Don Valş, burada kambala bənzər bir canlı gördüklərini açıqladıqlar. Heç bir görüntü əldə edilməsə də, indi Çellencer Dərinliyində canlı məxluq olduğu məlum olub. Mariana çökəkliyində yalnız 1086 bar təzyiqə uyğunlaşan və tam onurğalı olmayan canlılar sağ qala bilirlər.
Ən dərinlərdə yaşadığı bilinən balıqlardan biri də ilbiz balığı növü olan Pseudoliparis amblystomopsisdir. 7700 metr hündürlükdə yaşayan və 8145 metr hündürlükdə də görünən bu balıqlar yaşayış yerlərində qrup halında hərəkət edirlər. Bundan əlavə, Mariana çökəkliyinə endikcə 5000 metr hündürlükdə yaşayan siçovul quyruğu növləri, ölçüsü 10 sm-dən çox olan təkhüceyrəli ksenofioforlar və təxminən 6000 metrdə uzunluğu təxminən 20 sm olan nəhəng amfipodlar aşkar edilmişdir. Xatırlatmaq istərdik ki, amfipodların ölçüləri normal olaraq təxminən 2,5 sm-dir.
Ceyms Kemeronun son illərdəki ekspedisiyası və digər enişləri zamanı dəniz xiyarının yeni bir növü, bir çox bakteriya və 68-dən çox yeni canlı növü aşkar edilmişdir. Çuxur yer səthinin tavalarının kəsişdiyi yerdə olduğu üçün minerallarla zəngin olan bölgədə bu canlıların məhz həmin nöqtədə həyata uyğunlaşa biləcəyi elm adamları tərəfindən aşkarlanmışdır. Eyni zamanda burada yaşayan əksər balıq növlərinin ömrü əsrlərdən çoxdur. Bu canlıların bizim eradan əvvəl yaranıb, təkamül keçirmədikləri və eyni qaldıqları müzakirələr arasındadır.
